beyin pinçiklenmesi hadisesi: nam-ı diğer ASMR

Sosyal medyada yeni trendlerden bahseden insanların "herkes bunu konuşuyor" tarzı ifadeler kullandığını bilirsiniz. Her nedense sokakta, sağda solda insanların söz konusu bu meseleleri konuştuğunu görmeyiz pek. Yeni bir gerçeklik kurgusu içinde yaşadığımızdan olsa gerek. Sanki paylaşımın mümkün olduğu tek ortam sosyal medya ve bizler bilgisayar başıdan kalktığımızda kendimizi dünyaya kapatıveriyoruz.

Neyden bahsediyorum ben? Bu başka bir yazının konusu olabilir belki ama şimdi başka bir şeyden, sosyal medyada "herkesin konuştuğu" bir olgudan, ASMR'dan bahsedeceğim. Açılımı Autonomous Sensory Meridian Response olan bu kavram fısıltının veya fırça, kağıt, plastik vb benzeri kimi nesne ve materyaller kullanılarak yavaş hareketlerle üretilen seslerin tetiklediği işitme temelli bir his. Kimileri bu hissin ayaklardan başlayıp yukarı çıktığını, kimisi ise kafada karıncalanma ile başlayıp aşağıya doğru yayıldığını söylüyor. Nette okuduğum kaynaklardan anladığım kadarıyla olay sosyal medyada insanların kendi deneyimlerini paylaşırken bunun yalnızca kendi başlarına gelmediğini fark etmeleri ve facebook gibi ortamlarda gruplar kurmalarıyla cisimlenmiş. 2000lerin ikinci yarısında yaşanan bir gelişmeden bahsediyorum. ASMR üzerine zamanında bir wikipedia maddesi yazıldığını, ancak bilimsel olmadığı yönündeki itirazlar nedeniyle bu maddenin silindiğini de söyleyelim.

ASMR'den diğer pek çok insan gibi bilinçsizce nette dolanırken haberdar oldum. Nedendir bilinmez, yorgun bir gün sonrası youtube'a girip fısıltı ve fırça sesi gibi anahtar sözcüklerle arama yapmaya başladım. Anlayabileceğiniz gibi bu seslerin bende rahatlatıcı bir karıncalanma yarattığını biliyordum. Ama nedense o güne kadar bu hissi istediğim zaman yaşamak gibi bir talebim olmamıştı. ASMR deneyimini en yoğun olarak TRT2'de Resim Sevinci adıyla yayınlanan ünlü Bob Ross resim eğitimi filmlerinde yaşamıştım. Ross'un fırça darbeleri beni öylesine gevşetiyordu ki televizyonun sesini açar, adamın susup sadece resim yapmasını isterdim. Berber makasının da benzer bir etkisi olduğunu hala saç sahibi olduğum yıllardaki deneyimlerimden biliyorum. Sonuç olarak bir takım nesnelerden veya materyallerden çıkan seslerin algımda bir takım bariyerleri aşıp bende enteresan bir his uyandırdığının farkındaydım. Bu deneyimi başkalarının da yaşadığını işte youtube'da arama yaptığım o gün keşfettim. Not olarak ekleyeyim, kendimi sosyal medyanın dışarıdan bakan gözlemcisi değil de doğrudan katılımcısı olarak ilk defa bu olayla hissettim.

Konuyu merak edenler youtube'da pek çok ASMR videosu bulabilir. Ancak bunların çok azı söz konusu hissi tetikliyor. Elbette burada teknoloji devreye giriyor. Kimi videolar zayıf mikrofonlarla çekiliyor. Dahası başarılı bir ASMR kaydı için arka planda ses olmaması gerekiyor ki amatör kayıtlar için bunu sağlamak her zaman mümkün olmuyor. Ancak iki mikrofonlu kayıt olanağı sağlayan binaural recording yöntemini kullanan, sesleri üst üste çakıştıran veya immersive stereo gibi zamazingolarla manipüle eden, kendini bu işe adamış ASMR video üreticileri de bulmak mümkün.

ASMR'ın cinsellikle olan ilişkisi üzerinde de durmak lazım. Zira söz konusu deneyime ASMR'den önce Attention Induced Head Orgasm adı verilmiş. Ben ASMR'ın cinsellikle ilişkisini biraz karmaşık görüyorum. Yine youtube'a dönersek ASMR başlıklı pek çok videonun kadınlar tarafından çekilmiş rol oynama videosu olduğunu görebiliriz. Bu durumun sebebi fısıltının en temel ASMR tetikleyicilerinden birisi olması. Bir takım kadınların fısıldayarak göz muayenesi filan yaptığı bu videolar şahsen bende ne cinsel ne işitasel bir heyecan yarattı. Bu videoların yanı sıra nesnelerden üretilen sesleri konu alan videolarda da sıklıkla kırmızı ojeli uzun tırnakları olan eller görüyoruz. Elbette poşetleri hışırdatan veya kağıt katlayan ojeli elleri izleyenlerin ne kadarı videoyu izliyor, ne kadarı gözlerini kapatıp sesleri dinliyor bilemeyiz. Elbette bu durum tek taraflı değil. Fısıldayarak konuşan erkek video üreticileri de var ki bu videoların altındaki yorumlar da kimilerinin bu videoları cinsel bir deneyim olarak izlediklerini gösteriyor. Yine erkekler tarafından üretilen nesne temelli asmr tetikleme videolarının altında da "ellerin çok güzel" misali yorumlar görmek mümkün.

Ben ASMR deneyiminin doğrudan cinsellikle ilişkili olduğundan kuşkuluyum. Özellikle nesnelerin ASMR tetiklemekteki başat rolü bende bu kuşkuyu uyandırıyor. Ben ASMR deneyimini white noise denilen hadiseyle ilişkilendiriyorum. Özellikle uyku sorunu olanların kullandığı white noise makineleri diğer sesleri maskelemek suretiyle bir tür işitsel boşluk yaratır. Şöyle örneklendirelim; hani buz dolabınızın çalıştığını gecenin sessizliğinde dolabınız çalışmayı durdurduğunda anlarsınız ya, işte onun gibi bir şey. Kaset çağı insanları walkman'deki kasedin boş kısımlarındaki sesi hatırlarlar. Aha da öyle bir şey bu white noise (bunun pink'i filan da varmış ama geçelim onları şimdi). Walkman zamanında sokağın kalabalığını bir süre için örttüğü için kasedin boş tarafını dinlemeyi sevdiğimi hatırlarım. Bence ASMR ve white noise aynı olgunun iki yüzü. Bunu bir fotoğraf ve negatifi gibi düşünebiliriz. Doğanın sesleriyle ve sessizliği ile olan ilişkimizi kaybetmemiz sonucu bunları normal dışı olaylar olarak görmemize rağmen fizyolojimizin işitsel olarak dünyayla kurduğu ilişkinin belli bir biçimi var ve doğayla olan ilişkimiz koptukça bu ilişki biçimini bize hatırlatan bir takım deneyimlerin peşine düşüyoruz. Sessiz bir gece için white noise makinesi kullanıyor, rahatlamak için bir takım nesne ve materyallerle muhtemelen başka bir takım sesleri imite ediyoruz.

Olayın tüketicisi değil gözlemcisi olmak isteyenler için bir başka açıdan bakarsak, ASMR olayı sosyal medya üzerine çalışanlar açısından enteresan bir vaka olarak görülebilir. Sonuç olarak, henüz takılmadıysanız bu meseleye bir göz atın derim.

Umberto Eco - Prag Mezarlığı

"Nefret yüreği ısıtır" 

Raçkovski

Üçkağıtçıların, oyunbazların hikayelerin anlatmayı seven bir insan olsa gerek bu Eco. Prag Mezarlığı böyle bir karakterin hikayesini anlatıyor. Ana karakterimiz yüreği korku dolu bir anti-Semitist. Yahudiler'in bir takım şeytani komplolar kurduklarından öylesine emin ki bu "gerçeği" ortaya çıkarmak için her tür yalanın ortaya atılmasını mübah görmekte. Acı bir tat bırakıyor roman geride. Hikayenin ana karakteri insanların kendilerini feda ettikleri mücadelelerde öylesine kilit roller oynuyor ki gerçekliğe dair çok zamandır sarsılmış olan inancımızdan bahsetmek hepten anlamsız hale geliyor. Eco yine manipülasyon ve dezenformasyonu ana tema olarak ele almış. İnsanların bozuk para gibi harcandığı bir hikaye bu. Hepimizin iyi bildiği bir hikaye aslında.

Bu hikayenin beni neden bu kadar etkilediğini bilmiyorum. "Gerçeklik" denilenin yapıntılığını, inşa edilmişliğini çok zamandır kendime sorgulama nesnesi etmiş bir kişi olarak bu roman bana bilmediğim bir şey anlatmadı aslında. Ama belki bir çoğumuzun aşina olduğu bir meseleyi kurmaca bir evrende anlattığı için bu kadar sarsıldım. Gerçek hayatta yaşananları kurmaca anlatının daha iyi ortaya koyabileceğinin bir göstergesi bu belki. Kurmaca bir evrenin gerçekliğin kurmacalığını daha iyi göstermesinde şaşılacak bir şey yok aslında. "Bu kadar yalan dolan; bu kadar dolambaçlı hikayeler yalnızca romanlarda olur" dememize sebep olan pek çok "gerçek" hikaye dinledik bugüne kadar. Buna rağmen ısrarla benzer itirazlarda bulunmaktan çekinmemekteyiz. Ama şimdi bir roman, kaydı kuydu olan gerçek bir hikayeyi kurmaca bir evrenin içine yerleştirerek yeniden inşa ediyor. Bu romandaki pek çok karakter, ele alınan pek çok olay gerçek. Eco onları yeniden inşa ederek karşımıza çıkartıyor. Ama bunu öyle bir şekilde yapıyor ki insan kendi kutsallarını, yüce tuttuğu değerleri ve bunların savunucularını sorgular hale geliyor. Ve insanın ne kadar kolay bir şekilde yönlendirilebileceğini, kukla gibi oynatılabileceğini görüyor. Bu hikayenin bana bilmediğim bir şey anlatmadığını söyledim. Ama kendi kutsallarımı en son ne zaman sorguladığımı düşündürttü diyebilirim. Veya hiç sorgulayıp sorgulamadığımı...

Başka bir yazıda Eco'nun Baudolino'sundan şu satırları alıntılamıştım: "Büyük bir tarihte küçük gerçekler, en büyük gerçekler ortaya çıksın diye değiştirilebilir". Bu önermeyi basitçe dışlamamalıyız. Kendimize yakın bulduğumuz bir kavganın, bir mücadelenin başarısı için gerçeği nereye kadar manipüle ederiz; söz konusu mücadeleyi temelinden sarsacak olan bir gerçeği biliyorsak bunu sırf "insanların gerçeği bilme hakkı" için ortaya serebilir miyiz? Daha ilk filmden kötü kokular yaymaya başlayan Nolan'ın Batman serisinin ikincisinin sonunda bu soruya verilen yanıtı izledik. Serinin son filmi kötü kokuların geldiği kaynağı günyüzüne çıkardı, ama Nolan'ın ele aldığı ikilem ve tercih edilen yolu kolayca reddedemeyiz. Sizi siz yapan önyargılar gerçeği manipüle etme olanağına sahip olduğunuzda mutlak surette devreye girecektir. İşin daha karmaşık yönü, bu gücü söz konusu gerçeği manipüle etmek için kullanmamanız hem bu söz konusu gerçekliğe hem de sizin kimliğinize dair yepyeni bir "gerçeklik" ortaya çıkaracaktır. Olgulara gösterdiğimiz her tepki geride bir iz bırakır. Elbette temsil sorunundan bahsediyorum burada.

Dezenformasyon ve manipülasyon gibi temaları ele alan bir romandan bahsediyoruz. Bundan dolayı doğal olarak güncel bir hikaye okuyor hissine kapılıyoruz. Hani evrenimin küçüklüğünü açık etmekten utanmasam Eco Türkiye'nin yakın tarihinden esinlenmiş diyeceğim.